เส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า (ACL) บาดเจ็บ

เส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า เป็น 1 ใน 4 เส้นเอ็นที่ทำหน้าที่หลักในการสร้างความมั่นคงให้ข้อเข่า เส้นเอ็นไขว้หน้าเข่าอยู่ตรงกลางด้านในของข้อเข่า ยึดระหว่างกระดูกต้นขาและกระดูกหน้าแข้งให้อยู่ติดกัน เส้นเอ็นไขว้หน้าเข่ามีลักษณะเป็นเส้นใยเหนียวแข็งและทำหน้าที่จำกัดการเคลื่อนไหวของข้อเข่าไม่ให้แอ่นจนเกินไป การบาดเจ็บของข้อเข่าที่พบบ่อยที่สุดมักเกี่ยวข้องกับการบาดเจ็บเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า ดังนั้น การบาดเจ็บหรือการฉีกขาดของเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า จึงพบได้บ่อยที่สุด

สาเหตุ

การบาดเจ็บของเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่ามักเกิดขณะที่มีกิจกรรมทางการกีฬา หรือกิจกรรมการออกกำลังกาย ซึ่งเป็นกิจกรรมที่มีแรงเครียดต่อเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่าได้มากค่ะ การบาดเจ็บเกิดจากการยืดถูกเส้นเอ็นมากเกินไปจนทำให้ฉีกขาดตั้งแต่ระดับน้อยไปจนถึงขาดหมด หากมีการบาดเจ็บน้อย เส้นเอ็นจะเพียงถูกยืดออก ในขณะที่ยังยึดติดอยู่กับกระดูกอยู่ค่ะ 80% ของการฉีกขาดจากการเล่นกีฬานั้น มาจากการไม่ได้มีการกระแทกเกิดขึ้นโดยอาจเกิดจากการเคลื่อนไหวลักษณะดังต่อไปนี้

1. จากการค่อยๆหยุดวิ่ง และเปลี่ยนทิศทางการวิ่งกะทันหัน ทำให้ข้อเข่างัดกันและล็อค
2. การบิดตัวเปลี่ยนทิศทางขณะที่เท้าวางติดอยู่บนพื้น และใช้เท้านั้นเป็นจุดหมุนในการบิดตัว
3. การกระโดดขึ้นแล้วลงยืนบนพื้นในท่าที่ไม่ถูกต้อง
4. การหยุดวิ่งกะทันหัน
5. มีแรงกระแทกต่อข้อเข่าทันทีและรุนแรงในทิศทางด้านหน้า เช่น การเข้าสกัดบอลในกีฬาฟุตบอล

อาการ

1. มีเสียงดัง “ป๊อป” ที่ข้อเข่า หรือความรู้สึก “ป๊อป” ในข้อเข่า
2. มีอาการปวดรุนแรงจนไม่สามารถทำกิจกรรมนั้นๆต่อไปได้
3. มีอาการบวมหลังจากนั้นอีก 2-3 ชั่วโมงต่อมา
4. ขยับเข่าไม่ได้เต็มช่วงการเคลื่อนไหว (เทียบกับข้างปกติ)
5. มีความรู้สึกว่าเข่าไม่มั่นคง เข่าหลวม เข่าหวาม เมื่อมีการยืนลงน้ำหนักขาข้างที่เจ็บ

ปัจจัยเสี่ยง

ผู้หญิงมีความเสี่ยงต่อการบาดเจ็บมากกว่าผู้ชาย เนื่องจากมีแนวโน้มว่ากล้ามเนื้อต้นขาด้านหน้าแข็งแรงกว่ากล้ามเนื้อต้นขาด้านหลัง กล้ามเนื้อต้นขาด้านหลังมีส่วนช่วยให้กระดูกหน้าแข้งไม่เคลื่อนไปด้านหน้ามากเกินไป ซึ่งเป็นการเคลื่อนไหวที่ทำให้เกิดการบาดเจ็บต่อเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า

การออกกำลังกายตัวอย่าง (ควรปรึกษานักกายภาพบำบัดหากทำหลังการบาดเจ็บ)

1. ท่าออกกำลังด้วยยางยืดเดินวิ่งไปทางด้านหน้า

2. ท่าออกกำลังด้วยยางยืดเดินวิ่งถอยหลัง

3. ท่าออกกำลังด้วยยางยืดกระโดดไปด้านหน้า

4. ท่าออกกำลังด้วยยางยืดกระโดดไปทางด้านข้าง

นอกจากนี้งานวิจัยยังค้นพบว่าเทคนิคการกระโดดและการวางเท้าลงหลังกระโดดของผู้หญิงนั้นมีโอกาสเกิดแรงเครียดต่อข้อเข่ามากกว่าผู้ชาย งานวิจัยจึงแนะนำว่าให้เพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อต้นขา กล้ามเนื้อสะโพก และกล้ามเนื้อลำตัว และฝึกเพิ่มเทคนิคการกระโดดและการวางเท้าลงหลังกระโดดให้ถูกต้อง ซึ่งช่วยลดโอกาสเกิดการบาดเจ็บต่อเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่าได้

การดูแลเพิ่มเติม

1. ควรพบผู้เชี่ยวชาญทางด้านข้อเข่าเมื่อสงสัยว่ามีอาการบาดเจ็บของเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า เนื่องจากข้อเข่าเป็นข้อที่มีโครงสร้างซับซ้อน มีหลายโครงสร้างที่ทำงานร่วมกัน การได้รับการวินิจฉัยที่ถูกต้องและรวดเร็ว พร้อมกับทราบระดับความรุนแรงของการบาดเจ็บ จึงมีความสำคัญมากในการพิจารณาการรักษาได้อย่างเหมาะสม หลังการตรวจข้อเข่าแล้ว ควรได้รับการปรึกษากับผู้เชี่ยวชาญทางด้านข้อเข่า ทั้งแพทย์ และนักกายภาพบำบัดทางการกีฬาเพื่อพิจารณาขั้นตอนการรักษาต่อไป การรักษาแบ่งเป็น 2 อย่าง คือรักษาด้วยการไม่ผ่าตัด และรักษาด้วยการผ่าตัด ซึ่งในตอนนี้จะขอพูดถึงภาพรวมของการรักษาแบบไม่ผ่าตัดก่อนนะคะ เพราะเมื่อผ่าตัดแล้ว จะมีรายละเอียดของการฟื้นฟูอีกมากค่ะ
2. ชนิดของการรักษาว่าจะผ่าตัดหรือไม่ผ่าตัดจะพิจารณาจาก
   1. ความรุนแรงของการฉีกขาดของเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า (เกรด 1, 2 หรือ 3)
   1. ระยะเวลาของการบาดเจ็บ และความมั่นคงของข้อเข่า
   1. มีส่วนอื่นของข้อเข่าบาดเจ็บร่วมด้วยหรือไม่ หากมี อาจทำให้ส่วนอื่นของเข่าที่ไม่บาดเจ็บทำงานชดเชยโครงสร้างที่บาดเจ็บได้อย่างไม่เพียงพอ
   1. เข่ามีปัญหามาก่อนหน้านี้หรือไม่ เช่น โรคที่ทำให้เป็นปวดแบบเรื้อรังได้ ตัวอย่างคือเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่าหลวม หรือโรคข้ออักเสบ
   1. เพื่อนๆเป็นคนคล่องแคล่วขนาดไหน
   1. อายุและความสมบูรณ์ของสุขภาพโดยรวม
   1. ความสมัครใจและความสามารถในการเข้าร่วมโปรแกรมฟื้นฟูอย่างเข้มงวดระยะยาว
3. หากต้องทำการรักษา เป้าหมายการรักษาคือ
   1. เพื่อให้เข่ามีความมั่นคงตามปกติ
   1. เพื่อให้สามารถใช้งานเข่าได้เท่ากับระดับก่อนการบาดเจ็บ
   1. จำกัดการสูญเสียความสามารถการทำงานของเข่าให้น้อยที่สุด
   1. ป้องกันการบาดเจ็บหรือการทำลายโครงสร้างอื่นบริเวณหัวเข่า
   1. ลดปวด
4. หากบาดเจ็บเฉียบพลันให้ปฐมพยาบาลเบื้องต้น คือ 
   1. หยุดการเคลื่อนไหวและใช้งานข้อเข่า โดยการไม่ลงน้ำหนักกับข้อเข่า
   1. ประคบเย็นทุก 2 ชั่วโมง ครั้งละ 20 นาที
   1. ใช้ผ้ายืดพันรัดหัวเข่าไว้
   1. นอนยกขาสูง และกระดกข้อเท้าขึ้นลงเพื่อลดบวม 
   1. รับประทานยาแก้อักเสบและแก้ปวดตามแพทย์สั่ง
5. อาจต้องใช้ไม้ค้ำยัน และใส่เครื่องดามเข่าช่วยเดินในช่วง 2-3 วันแรก หากใช้นานเกินไป จะทำให้กล้ามเนื้อเข่าอ่อนแรงลงจากการใช้งานน้อยเกินไป และข้อเข่าจะเกิดการยึดติด จากการไม่ได้ขยับนาน
6. การฟื้นฟูข้อเข่ากับนักกายภาพบำบัด คือการออกกำลังกายเพื่อเพิ่มความแข็งแรง และเพิ่มช่วงการเคลื่อนไหวข้อเข่า ช่วยเพิ่มสมรรถภาพการใช้งานเข่าและลดแรงเครียดต่อข้อเข่าให้น้อยที่สุด นอกจากนี้ยังสามารถใช้เครื่องมือช่วยลดปวดได้ด้วย การทำกายภาพบำบัดเหมาะสมกับทั้งคนที่ไม่ได้ออกกำลังกายเลย คนที่ออกกำลังกายระดับปานกลาง เพื่อเป็นงานอดิเรก ไปจนถึงคนที่เป็นนักกีฬาเพื่อการแข่งขัน การทำกายภาพบำบัดจะได้ผลดีมากหากสามารถเข้าร่วมโปรแกรมการฟื้นฟูโดยนักกายภาพบำบัดอย่างเข้มงวดและสม่ำเสมอ นอกจากจะช่วยเลี่ยงการผ่าตัดหรือยืดการผ่าตัดออกไปได้แล้ว ยังช่วยฝึกฝนให้กล้ามเนื้อสามารถทำงานเฉพาะเจาะจงต่อกิจกรรมที่ต้องการทำได้ จึงเป็นการป้องกันการบาดเจ็บของเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่าระยะยาวได้ด้วย 

เป้าหมายของการทำกายภาพบำบัด

• ลดปวดและลดอักเสบ
  • เพิ่มมุมการเคลื่อนไหวของข้อเข่าจนปกติ
  • เพิ่มความแข็งแรงกล้ามเนื้อข้อเข่า โดยเฉพาะกล้ามเนื้อต้นขาด้านหน้าและด้านหลัง
  • เพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อขาสองข้างตั้งแต่ข้อเท้าถึงสะโพก และกระดูกเชิงกราน
  • จัดแนวกระดูกลูกสะบ้าต่อการวางตัวกับกระดูกต้นขาใหม่
  • เพิ่มความยาวกล้ามเนื้อจนปกติ
  • พัฒนาการทรงตัว ความคล่องตัว และการรับรู้ตำแหน่งข้อต่อ
  • พัฒนาเทคนิค และการทำงานอื่นๆของขา เช่น การเดิน การวิ่ง การยืนย่อเข่า การกระโดด การวางขาลงจากการกระโดด
  • ลดโอกาสการเกิดการบาดเจ็บซ้ำ
• การผ่าตัดจะเป็นอีกทางเลือกหนึ่ง โดยพิจารณาได้จากเงื่อนไขดังต่อไปนี้
  • เพื่อนๆเป็นนักกีฬาระดับจริงจัง และต้องการเล่นกีฬาต่อ โดยเฉพาะเมื่อกีฬานั้น เกี่ยวข้องกับการกระโดด การวิ่งตัด และการหมุนตัว
  • มีการบาดเจ็บเส้นเอ็นยึดข้อมากกว่าหนึ่งเส้นหรือมีการบาดเจ็บของกระดูกอ่อนร่วมด้วย
  • อายุน้อย และเป็นคนคล่องแคล่ว
  • ข้อเข่าแอ่นเมื่อใช้งานในชีวิตประจำวัน

แพทย์จะทำการผ่าตัดด้วยการนำเอ็นที่ขาดออกและใส่เส้นเอ็นกล้ามเนื้อแทนที่ หลังการผ่าตัดจะต้องทำกายภาพบำบัดเพื่อฟื้นฟูข้อเข่าให้สามารถกลับมาใช้งานในชีวิตประจำวัน และเล่นกีฬาได้ โดยการผ่าตัดที่ดีร่วมกับโปรแกรมกายภาพบำบัดที่เข็มงวดและสม่ำเสมอเท่านั้นจึงจะสามารถฟื้นฟูให้ข้อเข่ากลับมาทำงานได้เต็มที่ ค่ะ นักกีฬาจะสามารถหลับไปเล่นกีฬาได้ในช่วง 8 – 12 เดือนค่ะ

เป็นอย่างไรบ้างคะ เพื่อนๆคงพอจะเห็นแล้วว่า การบาดเจ็บต่อเส้นเอ็นข้อเข่านั้น ค่อนข้างเป็นเรื่องที่ใหญ่โต เพราะข้อเข่าของเราเป็นข้อต่อที่ใหญ่ และเป็นข้อต่อหลักในการรับน้ำหนักเมื่อเรายืน และเดิน และยังต้องรับน้ำหนักเพิ่มอีกหลายเท่าเมื่อมีการวิ่ง การกระโดด การวิ่งตัด และการบิดหมุนตัวอีก หากเพื่อนๆฝึกกล้ามเนื้อขาให้แข็งแรงอย่างไม่เพียงพอแล้ว ก็อาจจะเกิดการบาดเจ็บกันได้ง่ายๆ ดังนั้น หากสงสัยว่ามีอาการบาดเจ็บที่เส้นเอ็นไขว้หน้าเข่า ควรรีบไปพบแพทย์ค่ะ

ขอให้เพื่อนนักวิ่งไม่มีการบาดเจ็บต่อเส้นเอ็นไขว้หน้าเข่ากันนะคะ